Rozwijaj się z nami

Zawód psychoterapeuty w Polsce okiem prawnika

25 marca 2024

Zawód psychoterapeuty przez długi czas nie był w Polsce zawodem regulowanym. Od jakiegoś czasu publiczna dyskusja na ten temat stawała się jednak coraz głośniejsza. Już od dawna środowisko psychoterapeutów postulowało uregulowanie ich zawodu, a pierwsza zdawkowa regulacja weszła w życie z początkiem 2024 r. Przyjrzyjmy się zatem, jak aktualnie wygląda w Polsce regulacja zawodu psychoterapeuty z punktu widzenia przepisów prawa.

Wolność wykonywania zawodu a zawód regulowany

Konstytucja RP zapewnia każdemu wolność wyboru i wykonywania zawodu, a także wyboru miejsca pracy. Jest to zasada, od której jednak zgodnie z Konstytucją możliwe są wyjątki. W takich przypadkach przepisy ustaw mogą wprowadzać określone ograniczenia czy wymogi. Mowa wówczas o zawodach regulowanych, rozumianych jako zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymogów określonych w przepisach (zob. Zawody regulowane – NAWA). Do tego rodzaju wymogów może należeć zdobycie określonego wykształcenia, zdanie państwowego egzaminu zawodowego lub odbycie praktyki czy stażu w określonym wymiarze pod okiem osoby wykonującej dany zawód regulowany. Typowymi przykładami zawodów regulowanych są np. zawody prawnicze (adwokat, radca prawny, notariusz), architekci z uprawnieniami budowlanymi czy lekarze.

Czy zawód psychoterapeuty jest zawodem regulowanym?

W przepisach polskiego prawa do niedawna nie było żadnych przepisów wprost określających ograniczenia czy wymogi w zakresie wykonywania zawodu psychoterapeuty. Co prawda w ustawie o zawodzie psychologa jest mowa o psychoterapii jako o jednej z czynności wykonywanych przez psychologa. Nie można jednak przyjąć, że tym samym wykonywanie psychoterapii jest jakkolwiek reglamentowane czy zastrzeżone tylko dla psychologów. Należy bowiem pamiętać, że przysługujące każdemu uprawnienia konstytucyjne, w tym wspomniana wyżej wolność zawodu, mogą być ograniczane jedynie w formie ustawy i w sposób jednoznaczny. Innymi słowy, wszelkie ograniczenia praw konstytucyjnych muszą być wykładane wąsko.

Sytuacja ta uległa zmianie wraz z nowelizacją ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, która wprowadziła zdawkową regulację zawodu psychoterapeuty w Polsce. Nie jest to jeszcze tak wyczekiwana przez wszystkich ustawa o zawodzie psychoterapeuty. Niemniej uchwalone przepisy regulują minimalne kwalifikacje osób prowadzących psychoterapię w ramach opieki zdrowotnej.

W rezultacie w Polsce zawód psychoterapeuty jest zawodem częściowo regulowanym. Oznacza to, że w zależności od miejsca wykonywania czy rodzaju świadczonych usług psychoterapeutycznych wykonywanie zawodu psychoterapeuty podlega ograniczeniom lub nie.

Psychoterapia w ramach opieki zdrowotnej

Wspomniana nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego wprowadziła od 1 stycznia 2024 r. definicję psychoterapii oraz wymagania dla psychoterapeutów prowadzących psychoterapię w ramach opieki zdrowotnej.

Definicja i cele psychoterapii

Psychoterapia to celowe i planowane oddziaływania psychologiczne, zmierzające do złagodzenia lub usunięcia objawów zaburzenia oraz do poprawy funkcjonowania psychicznego i społecznego, wspierające dążenia jednostki lub rodziny do zdrowia i rozwoju, kierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi.

Wymagane kwalifikacje wobec osób prowadzących psychoterapię

Psychoterapię w ramach opieki zdrowotnej prowadzi osoba posiadająca certyfikat psychoterapeuty oraz spełniająca odpowiednie kryteria.

Kryteria dla osób posiadających certyfikat psychoterapeuty:

  • posiadają tytuł zawodowy lekarza lub tytuł zawodowy magistra, lub spełniają warunki określone dla psychologów;
  • ukończyły podyplomowe szkolenie w zakresie oddziaływań psychoterapeutycznych, które posiada udowodnioną naukowo skuteczność (np. terapia humanistyczno-doświadczeniowa, integracyjna, poznawczo-behawioralna, psychoanalityczna, psychodynamiczna, systemowa) w wymiarze co najmniej 1200 godzin lub spełniają warunki programu szkolenia przed 2007 rokiem;
  • zdały egzamin certyfikujący przeprowadzony przez komisję zewnętrzną w stosunku do podmiotu szkolącego.

Powyższe kryteria należy spełnić łącznie. Dla przykładu – samo spełnienie warunków określonych dla psychologów nie jest wystarczające, aby móc prowadzić psychoterapię w ramach opieki zdrowotnej.

Inne kategorie osób prowadzących psychoterapię:

  • osoby posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży lub równoważny dorobek naukowy lub zawodowy;
  • osoby posiadające tytuł specjalisty w dziedzinie psychoterapii lub równoważny dorobek naukowy lub zawodowy;
  • osoby w trakcie szkolenia podyplomowego z psychoterapii spełniające wskazane wcześniej wymagania.

Jak jednak wspomniano, ograniczenie odnoszą się wyłącznie do prowadzenia psychoterapii w ramach opieki zdrowotnej nad osobami z zaburzeniami psychicznymi. Tego rodzaju opieka wykonywana jest w ramach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej, zwłaszcza psychiatrycznej opieki zdrowotnej – w formie pomocy doraźnej, ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej i środowiskowej oraz w domach pomocy społecznej. Ograniczenia dotyczą zatem osób pracujących w szpitalach, przychodniach czy innych podmiotach leczniczych, a także domach pomocy społecznej.

Jeżeli masz wątpliwości czy wolno Ci w danych okolicznościach prowadzić psychoterapię, skontaktuj się z nami – chętnie pomożemy i wyjaśnimy. DobryGabinet to nie tylko narzędzie do zarządzania gabinetem czy ośrodkiem terapeutycznym, ale także wsparcie we wszelkich kwestiach formalno-prawnych związanych z prowadzeniem działalności terapeutycznej.

Psychoterapia w ramach prywatnej praktyki

Zdawkowość niedawnej nowelizacji ustawy o ochronie zdrowa psychicznego sprowadza się do tego, że określone w niej wymogi dotyczą tylko niektórych psychoterapeutów. W szczególności nowe przepisy nie uregulowały sektora prywatnego. W rezultacie, w ramach prywatnej praktyki psychoterapeutycznej jak na razie pozostaje po staremu, tj. każdy ma prawo ją wykonywać i nikomu nie można tego zabronić. Gwarantuje to Konstytucja. Nie ma także przepisów prawa, które jakkolwiek ograniczałyby prawo posługiwania się określeniem psychoterapeuta w sektorze prywatnym. Niestety konsekwencją tego stanu rzeczy jest to, że poza systemem opieki zdrowotnej każda osoba może zajmować się psychoterapią, nawet ta nieposiadająca odpowiednich kompetencji.

Zawód psychoterapeuty a zawód psychologa

Nierzadko, w szczególności przez osoby niezwiązane z psychologią czy psychoterapią, zawód psychoterapeuty mylony jest z zawodem psychologa. Wynika to nie tylko z podobnej nazwy obu profesji. Często osoby wykonujące zawód psychoterapeuty są faktycznie również psychologami.

W świetle przepisów prawa zawód psychologa jest jednak zawodem regulowanym, a warunki jego wykonywania określa ustawa o zawodzie psychologa. W kontekście zawodu psychoterapeuty warto przypomnieć, że wykonywanie zawodu psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych, a w szczególności m.in. na psychoterapii (art. 4). Psycholog w rozumieniu ustawy o zawodzie psychologa może więc (i nierzadko tak właśnie jest w praktyce), określić się mianem psychoterapeuty, jeżeli świadczy usługi psychoterapii. Trzeba jednak pamiętać, że zawód psychologa może wykonywać osoba, która spełnia wymagania określone ustawą o zawodzie psychologa (art. 3).

Jak jednak wspomniano, od 1 stycznia 2024 r. psycholog bez certyfikatu psychoterapeuty lub rozpoczętego szkolenia w celu uzyskania takiego certyfikatu nie może prowadzić psychoterapii w ramach opieki zdrowotnej.

Więcej na temat zawodu psychologa znajdziesz w naszym wpisie jak otworzyć gabinet psychologiczny. Sprawdź także jaki zakres ma tajemnica zawodowa psychologa.

Psychoterapeuta a specjalista psychoterapii uzależnień

Innym przykładem specjalności często wykonywanej przez psychoterapeutów jest terapia uzależnień. Jak się okazuje, również w tym przypadku mamy do czynienia z zawodem na swój sposób regulowanym. Mam na myśli to, że przepisy nie rezerwują prowadzenia terapii uzależnień wyłącznie dla specjalistów psychoterapii uzależnień, o ile nie mówimy o szczególnych sytuacjach, kiedy posiadanie takiego tytułu jest wymagane. Będzie tak np. w przypadku świadczenia usług na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, rehabilitacji osób uzależnionych na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii czy zajęć prowadzonych w domu dla osób uzależnionych od alkoholu na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie domów pomocy społecznej. Co do zasady więc, poza przypadkami wskazanymi w przepisach, każdy psychoterapeuta, o ile we własnej ocenie ma odpowiednie kwalifikacje, może prowadzić terapię uzależnień.

Jeżeli jednak psychoterapeuta chciałby prowadzić terapię uzależnień we wszystkich przypadkach, wówczas musi uzyskać tytuł specjalisty terapii uzależnień. Regulacja zawodu specjalisty psychoterapii uzależnień ma swoje źródło w art. 46 pkt 1 ustawy z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia. Zgodnie z tym przepisem, minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, dziedziny ochrony zdrowia, w których można uzyskać tytuł specjalisty. Zgodnie z kolei z § 2 rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2017 r. w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia tytuł specjalisty można uzyskać m.in. w dziedzinie psychoterapii uzależnień. Tym samym zawód specjalisty psychoterapii uzależnień zalicza się do specjalizacji w dziedzinie ochrony zdrowia.

Jak zostać specjalistą psychoterapii uzależnień?

Zgodnie z art. 2 Ustawy, tytuł specjalisty w dziedzinie ochrony zdrowia można uzyskać:

1) po ukończeniu w ramach kształcenia podyplomowego jednostopniowego szkolenia specjalizacyjnego w danej dziedzinie ochrony zdrowia na podstawie programu szkolenia specjalizacyjnego w tej dziedzinie albo

2) po uznaniu dotychczasowego dorobku naukowego lub zawodowego za równoważny ze zrealizowaniem programu szkolenia specjalizacyjnego w danej dziedzinie ochrony zdrowia

– oraz po zdaniu Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego w dziedzinie ochrony zdrowia.

Do wyboru są więc dwie ścieżki uzyskania tytułu, co zresztą jest nierzadko spotykane w przypadku zawodów regulowanych.

Po pierwsze, przed przystąpieniem do egzaminu, można ukończyć specjalistyczne szkolenie. Nie każdy jednak może rozpocząć kształcenie podyplomowe. Zgodnie z załącznikiem 2 do Rozporządzenia, w przypadku psychoterapii uzależnień, do szkolenia specjalizacyjnego można przystąpić po ukończeniu konkretnych kierunków studiów, tj. lekarskiego, pielęgniarstwa, położnictwa, pracy socjalnej, psychologii, pedagogiki, pedagogiki specjalnej, socjologii, resocjalizacji, zdrowia publicznego lub nauk o rodzinie.

Po drugie, dopuszcza się także możliwość przystąpienia do egzaminu bez odbywania szkolenia specjalizacyjnego. Taką formę uzyskania tytułu specjalisty warto rozważyć w sytuacji, w której dotychczas dany psychoterapeuta i tak zajmował się terapią uzależnień i w związku z tym posiada wystarczającą wiedzę i doświadczenie, by zdać egzamin państwowy. O uznaniu dorobku za wystarczający decyduje zespół ekspertów powoływany przez dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego.

W każdym przypadku jednak końcowym i kluczowym etapem jest zdanie egzaminu państwowego.

Składa się on z egzaminu teoretycznego i egzaminu praktycznego. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu praktycznego jest uzyskanie pozytywnego wyniku z egzaminu teoretycznego. Egzamin teoretyczny przeprowadza się w formie egzaminu testowego (jeżeli liczba osób zdających wynosi co najmniej 30) albo egzaminu ustnego (art. 34 ust. 3 i 4 Ustawy). Zgodnie z § 9 Rozporządzenia, egzamin testowy jest sprawdzianem wiadomości teoretycznych z zakresu objętego programem szkolenia specjalizacyjnego w danej dziedzinie ochrony zdrowia. Zgodnie natomiast z § 20 § 1 Rozporządzenia, egzaminy ustny i praktyczny przeprowadza się w zakresie i w sposób uwzględniający specyfikę danej dziedziny ochrony zdrowia.

Psychoterapeuta a specjalista w dziedzinie psychoterapii/psychoterapii dzieci
i młodzieży

Analogicznie wygląda sytuacja w przypadku specjalisty w dziedzinie psychoterapii oraz specjalisty w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży. Również w tym przypadku można uzyskać tytuł specjalisty, który jest zawodem regulowanym na takich samych zasadach jak specjalista psychoterapii uzależnień – właściwe są także przepisy ww. Ustawy i Rozporządzenia, a ścieżki uzyskania tytułu wyglądają tak samo. W pełni aktualne pozostają zatem wyjaśnienia zawarte w poprzednim punkcie.

Różnica polega zaś na tym, że do szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży można przystąpić po ukończeniu psychologii, pedagogiki, resocjalizacji, pielęgniarstwa lub studiów lekarskich. Zakres dopuszczalnych kierunków studiów podstawowych jest zatem w tym przypadku znacznie węższy.

Specjalista w dziedzinie psychoterapii oraz specjalista w dziedzinie psychoterapii dzieci i młodzieży może prowadzić psychoterapię w ramach opieki zdrowotnej także po 1 stycznia 2024 r.

Wykonywanie zawodu psychoterapeuty w Polsce przez cudzoziemca

Regulacja zawodu psychoterapeuty jest niezwykle ważna, a konsekwencją braku kompleksowego uregulowania w Polsce zawodu psychoterapeuty jest możliwość jego wykonywania w Polsce w sektorze prywatnym również przez cudzoziemców, bez konieczności spełnienia dodatkowych wymogów.

Jeżeli zawód psychoterapeuty miałby być wykonywany przez cudzoziemca na podstawie umowy o pracę (np. w prywatnym ośrodku), to decyzję o uznaniu zagranicznych kwalifikacji podejmuje bezpośrednio pracodawca. Ma on prawo wymagać potwierdzenia równoważności zagranicznego dokumentu z jego polskim odpowiednikiem lub przedłożenia informacji o poziomie wykształcenia uzyskanego za granicą. Więcej o wydawaniu informacji o zagranicznych dyplomach znajdziesz pod tym linkiem.

Natomiast w przypadku specjalisty psychoterapii uzależnień oraz specjalisty psychoterapii dzieci i młodzieży, droga uzyskania tytułu zawodowego jest otwarta także dla cudzoziemców. Również obcokrajowcy mogą przystąpić do szkolenia specjalizacyjnego – obywatele Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej oraz państwa członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na takich samych zasadach co Polacy, natomiast pozostali po przedstawieniu dokumentu, na podstawie którego przebywają na terytorium Polski.

Jednocześnie, zgodnie z art. 47 Ustawy, minister właściwy do spraw zdrowia na wniosek osoby, która uzyskała tytuł specjalisty za granicą, może uznać ten tytuł za równoważny z tytułem specjalisty w dziedzinie ochrony zdrowia w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zostały spełnione następujące warunki:

1) czas szkolenia specjalizacyjnego odbytego za granicą nie odbiega od czasu określonego w programie szkolenia specjalizacyjnego w danej dziedzinie ochrony zdrowia odbywanego w Rzeczypospolitej Polskiej;

2) program szkolenia specjalizacyjnego odbytego za granicą w zakresie wymaganej wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych odpowiada w istotnych elementach programowi szkolenia specjalizacyjnego w danej dziedzinie ochrony zdrowia odbywanego w Rzeczypospolitej Polskiej.

W niektórych przypadkach konieczne może być także odbycie stażu uzupełniającego.

Wykonywanie zawodu psychoterapeuty za granicą

Wykonywanie zawodu psychoterapeuty za granica odbywa się według zasad obowiązujących w danym kraju. Każdy kraj ma swobodę w decydowaniu o tym, jaki zawód uznać za regulowany. Dotyczy to także krajów Unii Europejskiej. Nie inaczej jest w przypadku zawodu psychoterapeuty, który jest zawodem regulowanym w wielu krajach członkowskich Unii Europejskiej, jednak nie we wszystkich.

Aktualnie zawód psychoterapeuty jest zawodem regulowanym w 21 krajach członkowskich, których lista dostępna jest tutaj. Nie jest ona jednak do końca precyzyjna, albowiem w przypadku Polski pod hasłem „psychoterapeuta” umieszczono na niej instruktora czy specjalistę terapii/psychoterapii uzależnień. Informacje w niej zawarte będą wiec mylące dla kogoś, kto chciałby potwierdzić, czy zawód psychoterapeuty jest zawodem regulowanym. W szczególności na stronie europejskiej nie uwzględniono jeszcze ostatnich zmiana ustawy o ochronie zdrowa psychicznego. Należy więc ją traktować raczej jako wskazówkę. W razie chęci podjęcia pracy jako psychoterapeuta w innym państwie najlepiej zajrzeć na narodowe strony internetowe poświęcone wykonywaniu zawodów regulowanych w danych krajach.

Projekt uregulowania zawodu psychoterapeuty

W związku z opisaną wyżej sytuacją, od kilku lat środowisko psychoterapeutów postuluje uregulowanie wykonywania zawodu psychoterapeuty w Polsce. Ostatecznie po wielu nieudanych próbach i protestach środowiska prace nad ustawą o zawodzie terapeuty są w toku. Powołano Zespół Parlamentarny ds. Ustawowego Uregulowania Psychoterapii. Środowisko jest jednak nadal podzielone i prawdopodobnie procedowane będą trzy różne projekty. O ich dalszych losach oraz szerszych kulisach ich powstania napiszemy innym razem.

Przeczytaj też o tym, jak ustawić profesjonalną końcówkę E-MAIL w Twoim gabinecie lub ośrodku.

Oceń artykuł

Spodobał Ci się ten artykuł?

Udostępnij go znajomym!

.

Wybrane dla Ciebie

Prawo

Jak otworzyć gabinet psychologiczny?

W dzisiejszych czasach, kiedy coraz więcej osób boryka się z problemami natury psychicznej, wsparcie psychologiczne i psychoterapeutyczne staje się coraz bardziej potrzebne. W tej sytuacji otwarcie własnego gabinetu psychologicznego może dać Ci nie tylko wiele satysfakcji z pomocy innym ludziom, ale także pewne źródło dobrego dochodu. Jednak, aby to zrobić, potrzebna jest nie tylko pasja, lecz również wiedza i doświadczenie biznesowe. Poniżej znajdziesz 10 kroków, które pomogą Ci otworzyć gabinet psychologiczny i skutecznie go prowadzić.